30 Kasım -1, Pazartesi

DÜMEN DONANIMI

Dümen: Geminin seyir durumunda iken rotasını değiştirmeye veya manevra yapmaya yarayan geminin hareketlerini kolaylaştıran, çelikten veya çelik sacdan yapılmış yapıdır.Dümen, sancak veya iskeleye döndürüldüğü zaman geminin seyir hızına bağlı bir su kuvveti ile gemiyi çevirmeye çalışır. Dümen düşük bir açıda çevrilmiş ise tekne ağır ağır dönecektir. Teknenin çabuk veya kuvvetli dönmesi isteniyorsa dümen açısı büyüktür. Bir geminin dümeni dümen donanımı denilen elektrik ve hidrolik sistem ile döndürülür.

Geminin hareket yönünü değiştirmeye yarayan dümen donanımı aşağıdaki kısımlardan oluşmaktadır:

   a. Dümen

   b. Dümen çevirme tertibatı

   c. Dümen makinesi ve çeşitleri

   d. Kontrol mekanizması.

  Dümen Makinesi Çeşitleri;

   a)El Dümen Donanımı: El dümen donanımı genel olarak bir dişli mili üzerinde bulunan zincir kavelatasından meydana gelmiştir. Yaklaşık 60 m ve daha büyük boydaki gemilerin dümenleri, makine gücü ile harekete geçirilir.Bu boydan küçük gemilerde, el dümen donanımı monte edilir. Dümen alabandadan alabandaya 30 sn hareket ettirmek için yalnız bir serdümen tarafından 12 kg’lık bir kol kuvveti kullanılarak harekete geçirilir.

   b)Buhar Düman Donanımı: Bu sistem, buharla çalışan pistonlu buhar makineli gemilerde mevcuttur. Dümen kumanda mahallinde dümen dolabının çevrilmesi neticesinde, harekete geçirilen bu hidrolik piston bastığı sıvı buhar makinesinin bulunduğu mahaldeki bir hidrolik alıcının pistonu harekete geçirmekte ve bu suretle buhar dağıtım çekmecesi makinenin muayyen silindirine buhar göndermekte ve makine de o istikamette çalışmaktadır.

   c)Elektrik Motorlu Dümen Donanımı:Elektrikli dümen donanımı, genel olarak yardımcı makineleri elektrikle çalışan gemilerde kullanılmaktadır. Elektrik motoru dümen dairesinde bulunur.

   d)Hidrolik Dümen Donanımı: Diğer dümen donanımlarına göre daha sessiz çalışma, daha hassas kumanda, daha az yer kaplama bakımından avantajlıdır.

Bu dümen donanımlarında dümen kadranı yerine bir yeke kolu bulunur. Bu yekede pistonlu silindirde köprü üstündeki dümen kumanda mahallindedir. Dümen dairesindeki alıcı ile irtibat halindedir. Verici ekseriya, özel konstrüksiyona haiz bir tulumbadan meydana gelmiştir. Dümen dolabının dönüşü oranında, devreye yağ basılır. Bu yağ çift pistonlu silindirde basınç meydana getirir. Bu basınç yol kolunu harekete geçirir.

   e)Hidro Elektrik Dümen Donanımı:Büyük tonajlı süratli gemilerde,bu dümen donanımları kullanılmaktadır. Diğer donanımlar, bu tür gemilerde yüksek momenti yenemediğinden, sistemden yararlanılmaktadır. Bu çeşit donanımlar hidro-elektrik dümen donanımları denilmektedir. Dümen donanımlarında normal hidrolik yağı kullanılmaktadır.

    Hareket hâlinde bulunan bir gemide dümenin sancak veya iskeleye çevrilerek uygun bir açıda tutulması sonucunda geminin yön değiştirmesi:

   a. Dümen yelpazesinin alanına,

   b. Geminin hızına,

   c. Dümen açısına,

   d. Dümen şekline bağlıdır.

 Dümenler, levha dümen ve profil dümen olmak üzere iki tiptir. Her boy gemide eskiden kullanılan (levha dümen) bugün ancak nehir gemilerinde ve makinesiz deniz araçlarında kullanılmaktadır. 

   a.Adi ( İğnecikli) dümen: Tek levhadan oluşan bir dümen kanadı ile dümen rodundan meydana gelmiştir 

    Genellikle eski tip gemilerde görülen bu tıp dümenlerde, dümen yüzeyinin tamamı devir ekseninin kıç.Alçak süratli teknelerde en yeterli dümen şekli olmakla beraber, bu tip dümenlerin büyük yüzey gerektirmesi, dümen makinesinin de büyük olmasına neden olur.

   Ancak; döndürücü kuvvetin tümü, dönüş ekseninin kıç tarafına rastlaması itibarı ile oluşan döndürücü gücün momenti büyük olur.Diğer dümen tiplerine nazaran dümen makinesi ve donanımı daha büyük ve kuvvetli olmak zorundadır .      

   b.Yarı dengeşik (Yarı balanslı) dümen (rudder semibalanced): Bu tip dümenlerde, dümen yüzeyinin küçük bir kısmı devir ekseni üzerinde kalmaktadır. Dümenin her hangi bir yöne basılmasında, devir ekseni önündeki yüzey daha az güçle dümenin basılmasına yardımcı olur.Mesnetlenmeyen aralık boyu boynuz boyuna eşittir. Dümen rodunun arkasında kalan dümen alanı toplam alanının % 25’inden azdır. 

   c.Dengeşik ( Balanslı) dümen (rudder balanced): Dümen yüzeyini yaklaşık 1/3 kısmı devir ekseninin önünde kalır; bu durumda dümen yelpazesinin her hangi bir yöne basılması için gereken güç daha az olur. Bu dümenlerde küçük dümen makineleri ile yüksek verim sağlanabilir. Bilhassa yüksek süratli teknelerde kullanılan bir dümen tipidir.Dümen rodu dümen genişliğinin 1/3 ‘ü ila 1/4’ü arasına yerleştirilir. Bu tip dümenlerde dümen rodunun önünde kalan alan toplam alanın %25’inden az olamaz. (c)

   d.Balansız dümen (rudder unbalanced) : Dümen roduna kılavuzluk eden kenar ekseninden bağlanmış dümen. Dümen roduna etkiyen moment fazladır. (d)

    Her gemi en az iki dümen donanımı ile yapılır. Dümen donanımı sahip olduğu motorlar  vasıtasıyla yekeye(dümene) kumanda  eder. Bunlardan biri her zaman kullanılan normal dümen donanımdır. Normal dümen donanımı genellikle iki adet dümen motorundan beslenir. Özellikle uzun seyirlerde düzenli olarak her gün dümen motorları değiştirilerek her iki dümen motorunun da eşit çalışması sağlanır.Bu dümen motorlarının ömrü ve verimli çalışmaları için çok önemlidir.

Dümenin normal çalıştırılması;

   a.Köprüüstünde bulunan dümen panelindeki motorlar Pump-1- veya Pump-2- swichlerini 1. konuma alırlar. Bu, normal seyir için gemiye yeterli seyir koşulları sağlamaktadır.

   b.Eğer manevra için kullanılacaksa her iki motorda devreye alınabilir. Böylece manevra gücü arttırılmış olur ve manevra kolaylığı sağlar.  

   c.Dümen motorlarını devreye aldıktan sonra swichi -0- konumuna alınmalıdır. Böylece otopilot kumandası devredışı bırakılır.

   d.Otopilot kumandası için -1- pozisyonunda olmalıdır. Böylece otopilot seyirde yardımcı eleman fonksiyonuna geçip,  seyir için gerekli görevi yerine getirir.

 

2.EMERGENCY DÜMEN

   Günümüz modern gemilerinde kullanılan ve elektrik pompaları ile çalıştırılan hidrolik dümen donanımı olup; olağanüstü durumlarda kullanılır. Bu tip donanımlara “Acil Dümen Donanımı (Emergency Steering Gear)”  adı verilir.

    Dümenin köprü üstünden kumanda edilemediği olağan üstü durumlarda mümkün olduğunca en kısa sürede “Emergency Steering Gear Room” ’a gidilerek dümenin  orada bulunan sistemler üzerinden kumanda edilmesi gerekmektedir.Dümene bu bölümden kumanda edildiği zaman köprüstünden gelen dümen komutlarının alınabilinmesi için köprüstü ile dümen dairesi arasında acil durum telefonu tahsis edilmiştir.

    Ayrıca Kaptan tarafından herhangi bir rotada seyredilmesi ile ilgili komut geldiğinde dümen dairesindeki kişinin verilen rotayı takip edebilmesi için bir adet cayro ripiteri de mevcuttur.Yine dümen sistemi üzerinde, acil sistemi kullanan kişinin dümeni kaç derece ve hangi yöne bastığını görebilmesi açısından ana dümen rotoru üzerine markalanmış mekanik olmayan bir dümen müşiri de mevcuttur.

  Dümen kilitlenmesi köprüüstü kontrol panellerinin devre dışı kalmasıdır.Böyle durumlarda gemi seyir durumunu iptal etmeyecek yeni arayışlar doğuracaktır. Böylece karşımıza emergency dümen kontrolü çıkacaktır. Emergency dümen köprüüstü dümen kontrolünün devredışı kaldığı anda yeke dairesinin üst kısmında dümen kontrol odası bulunmaktadır. Bu oda, özellik olarak gemiden gemiye değişmektedir.

   Emergency dümen fonksiyonu üç aşamadan oluşmaktadır.

   a.Pistonlu kontrol paneli

   b.Çarklı kontrol paneli 

   c.Elektrikli kontrol paneli

             

    Eski tip gemilerde ise yekeye bağlanmış sancak ve iskelede yerleşmiş iki adet palanga ile bu acil durum donanımı kurulur.

                                 

Klasik Olmayan Dümen Türleri:

    Bu tür dümenler, çoğu kez manevra yeteneği gerektiren özel uygulama yerlerinde kullanılmaktadır. Genellikle römorkör, yolcu gemisi, nehir gemisi, sondaj platformları, dalgıç gemileri gibi aşırı manevra yapma gereği olan gemilerde kullanılır. Klasik dümenlerde 5–6 mil hızın altında etkisini kaybetmesine rağmen bu tür dümenlerde duran gemileri bile manevra yaptırabiliriz.  Bunlar;

     a) Schilling dümen: Art arda dizilmiş birden fazla dümen yelpazesi şeklindedir.

b) Aktif dümen: Kıçtan takma motorlarda kullanılan üzerinde pervaneyi de taşıyan, su akımı istenilen yöne çevrilebilen bir sistemdir.

c) Voith-Schneider pervanesi: Bu bir pervane türü olmakla birlikte aynı zamanda dümen olarak işlevi vardır. Özellikle römorkörlerde kullanılmaktadır.

d) Schottel jeti: Tekne karinasına yerleştirilen bir nozul istenilen yöne çevrilmesi ile yön değiştirilebiliyor.

e) Pervane sonrası nozul: Uskur pervane sonrasına yerleştirilen nozul  su jeti yaparak yön değiştirmeyi sağlayabiliyor. Özellikle küçük teknelerde kullanılmaktadır.

f) Bow-Thruster: Limanlara sık sık yanaşma kalkma işi yapan feribot, konteynır, yolcu gemisi gibi teknelerin kullandığı bir sistemdir. Baş kısımlarında bulunan yatay tünelin içine köprü üstünden kumanda edilen elektrik veya hidrolik motorlu bir pervane bulunmaktadır.  Bu sistem baş ve kıç tarafa dönme hareketi vermektedir.

Geçici Dümen:

Bir gemide;olağan üstü bir durum veya dümen yekesinde oluşacak bir hasardan, dümeni kaybetme durumunda kaldığı zaman eğer hasar dümen donanımında ise onarını kolaydır.Eğer her hangi bir sebeple dümen yelpazesi kopmuş ise, bu durumda geminin en yakın liman ulaşması ile zorda olsa geçici bir dümen yapmak gerekir. 

Geçici dümen yapımında gemide bulunan normal boyutta bir bumbadan yararlanılır.Bomun (bumba direği) uç tarafına gemide bulunan ambar kapağı veya diğer tahtalardan dümen yelpazesi görevi yapacak bir yüzey hazırlanıp bağlanır.